Đăk Lăk: Lịch sử Chùa Bồ Đề tọa lạc tại Thành phố Buôn Ma Thuột.

Chùa Bồ Đề được thành lập vào năm 1957 tại “Xóm Kiểu Mẫu” chế độ cũ, góc đường Phan Kiệm và Lê Duẩn thuộc phường Ea Tam ngày nay.

Ban đầu, cụ Huỳnh Quế, pháp danh (Pd) Nguyên Hương tự tay khai phá một mảnh đất rồi phát tâm cúng dường 1.500m2 đất để xây dựng một ngôi chùa. Lúc bấy giờ, những người tiên phong thành lập Hội gồm có các Đạo hữu như cụ Đỗ Đại Đồng Pd Chúc Công, ông Nguyễn Đăng Thu Pd Chúc Chiêu, ông Đinh Văn Chấn Pd Trường Nguyên, bà Trần Thị Nhị Pd Chúc Thị, ông Vũ Văn Mão, ông Vạn Lợi.

Rồi Hội làm đơn xin phép Tỉnh hội Phật giáo Đăk Lăk và được Tỉnh hội chấp thuận. Bấy giờ Hòa thượng Thích Từ Mãn là Chánh Hội trưởng Tỉnh hội. Ngài thân lâm chứng minh lễ động thổ khai móng và đặt danh hiệu là Khuôn hội Bồ Đề.

Lúc bấy giờ là thời kỳ chiến tranh, mọi sự đều khó khăn, các vị phân công nhau đi quyên góp, kẻ ít người nhiều, tạo dựng lên ngôi chùa tạm, xung quanh ván tạp, mái lợp tranh. Chùa nằm trên khu đất gần suối Ea Tam, góc đường Phan Kiệm và Độc Lập, nay là đường Lê Duẩn. Nơi đây ẩm thấp, lại dốc nghiêng, nên khi trời mưa to, nước mưa đổ thẳng vào chùa gây bất tiện cho sinh hoạt, lễ bái.

Năm 1962, cụ Khấn phát tâm cúng dường một khoảnh đất rộng 2000m2. Đất này nay thuộc phạm vi Công ty ôtô vận tải tỉnh Đăk Lăk, đường Y Ơn, Khối 3, phường Tân Thành. Khi các cụ định dời chùa về đây để được khô ráo hơn, thì đa số Phật tử đều không đồng ý với lý do Chùa nằm trong rừng núi âm u, không thuận tiện để đi lại.

Năm 1963, cụ Quế bị bệnh xin nghỉ Khuôn Hội trưởng. Hội cử cụ Nguyễn Đăng Diễm Pd Chúc Quang lên thay. Chính trong năm này, cụ Diễm vận động Phật tử mua đất của hai ông Trần Văn Đô và Trần Văn Nguyên hiệp lại được 1340m2 thì Hội nhất trí mua để di dời chùa. Địa điểm mới này chính là số 182 đường Độc Lập cũ, nay là đường Lê Duẩn, phường Tân Thành, tp. Buôn Ma Thuột, rất thuận tiện để đi lại. Chùa có vị trí rất đẹp, thế lưng dựa núi, mặt tiền hướng ra đường Độc Lập, phía dưới như một thung lủng.

Tại đây, Chùa được khởi công xây dựng lại vào năm 1963 (Quý Mão). Lễ đặt đá được Hòa thượng Thích Đức Thiệu chứng minh làm lễ. Chùa xây gạch, mái lợp tôn. Tuy nhỏ hẹp nhưng có cả Chánh điện và tiền đường. Tượng Phật được thỉnh về an vị từ Chùa cũ. Lễ khánh thành diễn ra vào ngày 14 tháng 07 năm 1964 nhân ngày lễ Vu Lan rằm tháng Bảy. Kể từ đó Phật tử đi chùa khá đông.

Cũng trong nhiệm kỳ này, năm 1966, chùa xây được một cái nhà 4 gian, ngăn ra một gian để làm văn phòng, còn 3 gian làm nơi thờ Tổ đức Tỳ Ni Đa Lưu Chi, còn hai bên thờ nam nữ Phật tử hội viên quá cố. Ngoài ra, chùa còn xây dựng được một ngôi trường Tiểu học lấy tên là trường Tiểu học Tư Thục Bồ Đề, một chi nhánh của trường Bồ Đề Huệ Năng thuộc tỉnh hội Phật giáo Đăk Lăk để con em Phật tử và đồng bào trong vùng có nơi học khỏi phải đi xa. Công trình này được cụ Trương Trân Chuyền, một sĩ quan quân đội của chế độ cũ giúp đỡ vật liệu và nhiều phương tiện khác nên mau chóng hoàn thành và đưa vào hoạt động với dãy nhà 5 gian, 4 phòng học.

Năm 1967, Tỉnh hội bổ nhiệm Đại đức Từ Vân về trụ trì nhưng chỉ được một năm rồi Thầy đi.

Năm 1970, Tỉnh hội lại bổ nhiệm Đại đức Nguyên Hạnh trụ trì cho đến năm 1975 rồi Thầy mới về Huế.

Vào năm 1972, cụ Diễm bị bệnh xin nghỉ do tuổi cao sức yếu, Hội đề cử Đạo hữu Vạn Lợi làm Khuôn Hội trưởng cho đến ngày đất nước giải phóng mới nghỉ.

Kể từ năm 1963, ông Trần Văn Nguyên làm Huynh trưởng Gia đình Phật tử Chùa Bồ Đề cho đến ngày thành phố Buôn Ma Thuột hoàn toàn giải phóng. Trong thời gian năm 1968, đạo hữu Bá Chấn cùng một số huynh trưởng xây dựng được một Gia đình Phật tử khá lớn mạnh.

Sau ngày giải phóng Buôn Ma Thuột và ngày đất nước hoàn toàn thống nhất, một số Phật tử lại trở về nơi quê hương cũ của mình, một số lớn Phật tử phải đi xây dựng vùng kinh tế mới để đảm bảo đời sống lâu dài cho con cháu, do đó mà ngôi chùa ít có người sinh hoạt.

Trải qua hơn một thập niên, thời gian trôi mau, mưa nắng bảo táp, cộng với chiến tranh bom đạn như Tết Mậu Thân 1968, mùa xuân Ất Mão năm 1975, ngôi Chùa xuống cấp nhanh chóng, kinh tế nhà Chùa khi ấy không có gì, mọi sự đều rất khó khăn.

Năm 1976, ngôi nhà 5 gian được UBND phường Tân Thành trưng dụng làm trụ sở ủy ban, làm cửa hàng hợp tác xã mua bán và làm nhà kho. Mãi đến ngày 23/09/1994 mới trả lại cho Chùa Bồ Đề. Riêng 340m2 đất chùa xây dựng làm cơ quan bị bán cho người dân nên đất Chùa bị thu hẹp lại chỉ còn 1.000m2.

Thời gian dài sau ngày giải phóng, Chùa Bồ Đề không có Thầy trụ trì, cũng không có Ban đại diện, mà chỉ có các Đạo hữu sau đây làm quản tự:

    Đạo hữu: Cao Mai, năm 1975 - 1979

    Đạo hữu: Nguyễn Đức Bàng, năm 1980 - 1986

    Đạo hữu: Nguyễn Văn Ấn, năm 1987 - 1989

    Đạo hữu: Phan Trọng Pd Chúc Ân, năm 1990 - 1994

Bốn vị trên đây nay đã qua đời và đều được thờ cúng tại Hậu Tổ Chùa Bồ Đề.  

Thời gian năm 1979 đến 1980, Phật tử Ngô Đình Tiến và Trần Thị Liễu đứng ra thành lập Gia đình Phật tử cho đến ngày hôm nay. Số Phật tử sinh hoạt có khi lên đến 40 em.

Vào năm 1994, Ban Trị sự Tỉnh hội Phật giáo Đăk Lăk chấp thuận bầu Ban đại diện gồm có:

    Đạo hữu: Võ Ngọc Bội Pd Nguyên Tuyết - Chánh đại diện

    Đạo hữu: Nguyễn Văn Hanh - Phó đại diện

    Đạo hữu: Nguyễn Đăng Thu - Thủ quỹ, kiêm Ban Nghi lễ

    Đạo hữu: Trần Kim Xuyến Pd Nguyên Tín - Thư ký

Mặc dù kinh tế nhà chùa khó khăn, Ban đại diện Chùa Bồ Đề quyết tâm xây dựng Điện Quan Âm lộ thiên, với ban đầu tài chính nhà Chùa chỉ có 1.500.000 đồng. Ban đại diện phân công nhau đi lạc quyên các đạo hữu địa phương. Riêng đạo hữu Lê Thanh Nghĩa phát tâm cúng dường tôn tượng Quan Âm.

Lễ Đặt Đá xây dựng Điện Quan Âm vào ngày 18/05/1994, do Thượng tọa Thích Tâm Đoan chứng minh và chủ lễ. Ngoài ra, Chùa còn xây dựng được ba mặt tường rào.

Lễ Khánh thành Điện Quan Âm vào ngày 23/10/1994, nhằm ngày 19 tháng 09 năm Giáp Tuất, được Thượng tọa Thích Tâm Đoan làm chủ lễ.

Năm 1997, Ban đại diện mãn nhiệm kỳ, đồng thời đạo hữu Võ  Ngọc Bội xin nghỉ. Một hội nghị mở rộng có sự tham dự của Ban Trị sự tỉnh và Ủy ban mặt trận Tổ quốc phường Tân Thành hiệp thương và đa số Phật tử trong Bổn tự đã bầu đạo hữu Đỗ Sự làm Chánh đại diện Chùa Bồ Đề từ năm 1997 cho đến năm 2007. Nhiệm kỳ 1997-2002 còn có đạo hữu Nguyễn Văn Hanh, Phó đại diện kiêm thư ký; đạo hữu Vũ Duy Hoàng, Phó đại diện kiêm nghi lễ; đạo hữu Trịnh Minh Thọ, ủy viên phụ trách cư sĩ; đạo hữu Lê Thị Mỹ Duyên ủy viên tài chánh và Nguyễn Thị Lan làm thủ quỹ; đạo hữu Nguyễn Thị Châu làm ủy viên từ thiện xã hội.

Vào năm 1998, Ban đại diện làm đơn xin Tỉnh hội cung thỉnh một vị Thầy về trụ trì và được Ban Trị sự Tỉnh hội Phật giáo Đăk Lăk chấp thuận cho Thầy Nguyên Quang về trú xứ Chùa Bồ Đề từ ngày 19/10/1998, (nhằm ngày 29/08/Mậu Dần).

Từ ngày có Thầy về trú xứ hướng dẫn tu học, số Phật tử ngày một đông lên, tháng đôi tuần sinh hoạt, số Phật tử lên đến 60-70 đạo hữu. Vào dịp lễ Vu Lan và Phật Đản, số Đạo hữu đến tham dự lễ bái trên 200 người. Tinh thần tu học mỗi ngày một cao, nhưng Chùa quá chật hẹp và xuống cấp, tường rạn nứt, mái tôn rỉ sét, dột nát. Những ngày làm lễ, trời mưa to ồn ào không được trang nghiêm.

Thầy trụ trì cùng Ban hộ tự và toàn thể Đạo hữu đã họp bàn và quyết tâm xây dựng lại ngôi Tam Bảo để Phật tử thành tâm lễ bái và tăng thêm phần mỹ quan của thành phố Buôn Ma Thuột.

Lễ Đặt Đá xây dựng Chùa Bồ Đề được tổ chức vào ngày 09/09/2000, nhằm ngày 19 tháng 09 năm Canh Thìn, PL. 2544, đúng vào ngày lễ Vía Đức Quán Thế Âm Bồ Tát. Buổi lễ được Thượng tọa Thích Châu Quang, Phó ban thường trực Tỉnh hội chứng minh chủ lễ.

Trải qua 2 năm xây dựng, công trình đại trùng tu Chùa Bồ Đề đã thành tựu viên mãn. Lễ Khánh Thành được tổ chức vào đúng 07 giờ ngày 06/12/2001, nhằm ngày 02 tháng 11 năm Tân Tỵ.

Diện tích xây dựng Chùa là 168 m2, thuộc loại cấp 3, mặt tiền đường, bên Trống bên Chuông. Đại Hồng Chung trước đây là của Chùa Quân đội chế độ cũ. Năm 1975, vì chiến tranh, Chùa Quân đội bị bom đạn đổ nát, Chuông được Đạo hữu mang về cúng dường Chùa Bồ Đề cho đến ngày hôm nay.

Trước thời điểm khánh thành Chùa, Thượng tọa Thích Châu Quang đã cúng dường tượng Đức Bổn sư, Đại đức Thích Hải Định cúng dường tượng Địa Tạng, Đại đức Thích Nguyên Quang cúng dường tượng Tiêu Diện và Hộ Pháp, gia đình Phật tử Triều Châu cúng dường tượng Quan Âm. Phật tử Trần Kim Xuyến cúng dường tượng Di Lặc. Tất cả đều được thờ trong Chánh điện. Hậu Tổ, ngoài thờ Tổ còn thờ cúng các hương linh và các vị tiền bố hữu công như các cụ: Huỳnh Quế, Nguyễn Đăng Diễm, Đỗ Đại Đồng, Nguyễn Đăng Thu, Trương Trân Chuyền, Hoàng Văn Niệm…

Phía bên tay phải hông Chùa nhìn từ ngoài vào là nhà Tăng và nhà bếp. Trước sân Chùa có thờ điện Quan Thế Âm lộ thiên và cổng Tam Quan phía bên tay trái dãy nhà 4 gian để sinh hoạt Gia đình Phật tử và Ban đại diện. Nhà vệ sinh phía bên hông trái Chùa.  

Ngoài ra, các Đạo hữu có cúng dường và mua sắm pháp khí đồ đồng thờ tự được trang nghiêm như: Phật tử Cao Thị Nghi cúng dường hai tủ thờ Quan Âm, Địa Tạng. Phật tử Nguyễn Thị Hảo cúng dường một bàn kinh để chuông mỏ và Thầy trụ trì Thích Nguyên Quang cúng tiền trang trí mặt tiền bàn thờ Phật.

Nhiệm kỳ 2002-2007, Ban đại diện được Phật tử tín nhiệm lưu nhiệm thêm một nhiệm kỳ nữa. Lúc ấy, chùa vẫn chưa có cổng Tam Quan và hơn nữa bờ tường rào cũ bị vi phạm lộ giới, Ban đại diện và Phật tử đã xây dựng lại cổng Tam Quan và đồng thời xây lại tường rào vào trong và tu bổ thêm một số công trình phụ.

Năm 2004, Ban Trị sự Tỉnh hội Phật giáo Đăk Lăk chính thức bổ nhiệm Đại đức Thích Nguyên Quang trụ trì Chùa Bồ Đề theo Quyết định số 25/QD/BTS ngày 06/03/2004 PL. 2547, do Ban Trị sự Tỉnh hội Phật giáo Đăk Lăk cấp. Lễ Bồ Nhiệm trụ trì và Lạc thành Tam Quan diễn ra vào ngày 14/03/2004, nhằm ngày 24 tháng 02 năm Giáp Thân PL. 2547.

Trong thời gian đảm nhiệm trụ trì Chùa Bồ Đề, Đại đức Thích Nguyên Quang hàng năm đều tổ chức lễ truyền thọ giới Quy y cho các Phật tử vào các dịp lễ Vu Lan và Phật Đản cho Phật tử trong Bổn tự và ngoài phường Ea Tam, phường Khánh Xuân. Con số Quy y lên tới 300 người.

Hàng tuần đều có tổ chức thọ Bát Quan Trai vào ngày Chủ nhật, số Đạo hữu tham dự đa số là nữ giới trên dưới 50 người.

Sau ngày Khánh thành, Phật tử tham gia lễ bái mỗi ngày một đông, tinh thần tu học cao. Thường xuyên Thầy Trụ trì cùng Ban Nghi lễ đi lễ Cầu an, Cầu siêu cho các cư sĩ tại gia có nhu cầu.

Ban đại diện Chùa Bồ Đề cũng tổ chức thăm hỏi tại tư gia các Phật tử ốm đau, hoặc qua đời. Vào dịp lễ lớn như Vu Lan và Phật Đản đều có phát quà biếu cho các Đạo hữu già yếu và neo đơn.

Ngoài ra, Phật tử Chùa Bồ Đề còn tham gia các công tác từ thiện xã hội như ủy lạo cho đồng bào nghèo, khó khăn, bị bão lụt, thiên tai... Các dịp lễ lớn như Phật đản, Vu Lan, Tết, Trung Thu đều có phát quà cho người dân nghèo tại địa phương và con em gia đình Phật tử.

Từ năm 2010, Đại đức trụ trì Thích Nguyên Quang vì tuổi cao sức yếu nên Thầy đã giao công việc quản lí và Phật sự trong Chùa lại cho Ban hộ tự. Sau thời gian lâm bệnh tại Chùa, Đại đức đã viên tịch tại Chùa Bồ Đề vào ngày 28/12/Nhâm Thìn (08/02/2013), hưởng thọ 83 tuổi.

Sau khi Đại đức trụ trì Thích Nguyên Quang viên tịch, Ban hộ tự có sửa sang lại ngôi Hậu Tổ khang trang hơn để thờ Tổ cùng chư vị tiền bối hữu công và bá tánh Phật tử quá vãng.

Từ giữa năm 2013, Ban hộ tự Chùa Bồ Đề thường xuyên cung thỉnh Đại đức Thích Vạn Năng về làm lễ, thuyết giảng và hướng dẫn Phật tử tu học. Trong thời gian hướng dẫn tu học, Đại đức đã có duyên lành với Phật tử và Ban hộ tự nên được thường trực Ban Trị sự tỉnh có giấy giới thiệu đề ngày 10/4/2014, đề cử Đại đức về Chùa Bồ Đề giao lưu và hướng dẫn Phật tử tu học; kế đó là văn bản quyết định của UBND thành phố Buôn Ma Thuột đề ngày 09/02/2015 về việc chấp thuận Đại đức Thích Vạn Năng hoạt động tôn giáo tại Chùa Bồ Đề.

Sau 3 năm hướng dẫn Phật tử Chùa Bồ Đề tu học, thường trực Ban Trị sự tỉnh đã ban hành quyết định số 144/QĐ-BTS đề ngày 25/07/2016 về việc bổ nhiệm Đại đức Thích Vạn Năng chính thức trụ trì Chùa Bồ Đề.

Như vậy, từ nay, Chùa Bồ Đề đã có thêm một vị Thầy mới về trụ trì để chăm lo Phật sự, hướng dẫn Phật tử tu học được thường xuyên hơn. Ngoài ra, Chùa Bồ Đề còn có Đại đức Thích Giác Viên, trú xứ Chùa Bồ Đề, đã gắn bó với Chùa và Phật tử kể từ khi nguyên trụ trì Thích Nguyên Quang còn sinh tiền.

Thích Vạn Năng soạn

Ghi chú: Dựa theo Bản “LƯỢC SỬ CHÙA BỒ ĐỀ” của cụ Trần Kim Xuyến, pháp danh Nguyên Tín, nguyên thư ký Ban đại diện Chùa Bồ Đề soạn thảo năm 2005 và bản “LỊCH SỬ CHÙA BỒ ĐỀ” của Đại đức Thích Nguyên Quang, nguyên trụ trì Chùa Bồ Đề, cùng những chỉnh sửa, bổ sung, góp ý từ các đạo hữu cao niên gắn bó với lịch sử Chùa Bồ Đề.